Temat: Najstarszy przepis na pentatonikę

Na początek, wyjaśnijmy sobie, czym jest pentatonika. To przede wszystkim konkretna melodia, której nazwę można skojarzyć z ilością tworzących ją dźwięków. Jest ich pięć. Pentatonika to, cyt.: "jeden z najstarszych systemów dźwiękowych" (Encyklopedia Muzyki Rozrywkowej - Wacław Panek). Ne sposób nie zgodzić się z tą definicją. Wystarczy sięgnać po najstarsze, znane w kulturze polskiej utwory, aby odnaleźć wśród nich melodię pieśni weselnej pochodzącej z ok. X wieku, zatytułowanej:
"Oj chmielu, chmielu". Jej muzyczny obraz w całości odpowiada kolorom pentatoniki, o czym się za chwilę przekonamy.

Poniżej przedstawiam ilustrację zapisu nutowego "Oj, chmielu, chmielu" - najstarszej pieśni weselnej, którą śpiewano podczas obrzędu oczepin i która jest śpiewana na całym obszarze Polski już przez ponad 1000 lat. Niegdyś panna młoda podczas oczepin żegnała się ze swoimi niezamężnymi rówieśnicami - druhnami, a opiekę nad nią przejmowały kobiety zamężne. Zdejmowały z jej głowy panieński wianek, zastępując go charakterystycznym dla mężatek czepcem. Mężatki otaczały pannę młodą "magicznym" kręgiem i tańcząc wokół niej śpiewały "Oj, chmielu, chmielu".

Istnieje kilka wersji tekstu dla omawianej pieśni. Oto jedna z nich:

Oj, chmielu, chmielu, ty bujne ziele, bez cie nie będzie żadne wesele.
Ref: Oj, chmielu, oj, niebożę, niech ci Pan Bóg dopomoże, chmielu niebożę.
Żebyś ty, chmielu, na tyczki nie lazł, nie robiłbyś ty z panienek niewiast
Ref: Oj, chmielu, oj, niebożę...
Ale, ty, chmielu, na tyczki włazisz, niejedną panienkę wianeczka zbawisz.
Ref: Oj, chmielu, oj, niebożę...
Oj, chmielu, chmielu, dronego ziarnka, nie będzie bez cię piwo, gorzałka.
Ref: Oj, chmielu, oj, niebożę...
Oj, chmielu, chmielu, szerokie liście, już Marysieńkę oczepiliście.
Ref: Oj, chmielu, oj, niebożę...

Treść pieśni często traktuje się dosłownie, jako zwrot do rośliny, z której powstaje piwo. Dlaczego akurat tę pieśń śpiewano podczas oczepin pannie młodej? Mogło to być podyktowane powszechną wiedzą na temat zbawiennych, leczniczych właściwości chmielu (chmielowe szyszki zawierają związek o charakterze estrogenu, czyli hormonu żeńskiego, który jest niezbędny dla prawidłowego rozwoju kobiety - wykształcenia narządu rodnego, gruczołów piersiowych, prawidłowego przebiegu cyklu miesiączkowego oraz ciąży).

 

Przeanalizujmy dźwięki występujące w "Oj, chmielu, chmielu". Jeśli wypiszemy na pięciolinii nuty - od najniższej do najwyższej, otrzymamy kolejno dźwięki:
c - d - f - g - a. Zapisując je zgodnie z zasadami fonogestyki, będą to: do - re - fa - sol - la.
Jest to przykład skali pentatonicznej bezpółtonowej, a jej dźwięki odpowiadają tonacji d-moll (lub równoległej F-dur).

Zadania do samodzielnego wykonania

  1. Zagraj pentatonikę d-moll, grajac ją w pięciu pozycjach na gryfie, charakterystycznych dla skali pentatonicznej. Jak wyglądają pozycje pentatoniki dm, możesz zobaczyć na poniższych rysunkach. Każdemu kolorowi odpoiada jedna pozycja pentatoniki na gryfie. Natomiast, jak wykonać to zadanie ilustruje załączony dokument:
    "Pentatonika Dm - pozycje" (pdf)    .

  1. Spróbuj zagrać melodię pieśni "Oj, chmielu, chmielu" w każdej pozycji skali pentatonicznej na gryfie w tonacji d-moll. Nazywaj dźwięki, które w danym momencie grasz.
  2. Zmień tonację i wykonaj ponownie zadanie nr 2.